ธนบัตร

ธนบัตรที่เราใช้อยู่ในปัจจุบัน คือ สื่อกลางที่ใช้ในการซื้อขายแลกเปลี่ยนสินค้าและบริการ ซึ่งเราสามารถใช้ชำระหนี้ได้ตามกฎหมาย และเราทุกคนต่างรู้จักคุ้นเคยกับการใช้ธนบัตรเพื่อการ​จับจ่ายใช้สอยกันเป็นอย่างดีอยู่แล้ว ถึงแม้ในปัจจุบันความจำเป็นในการใช้ธนบัตรอาจจะลดน้อยลงจากในอดีต เพราะคนหันมาใช้บัตรเครดิต บัตรเด​บิต กันมากขึ้นตามการพัฒนาระบบการชำระเงินทางอิเล็กทรอนิกส์  แต่การชำระเงินด้วยธนบัตรก็ยังคงมีบทบาทที่สำคัญมากต่อระบบเศรษฐกิจอยู่ดี  

การจะมีธนบัตรที่อยู่ในสภาพดีในปริมาณที่เพียงพอสำหรับการใช้จ่ายได้นั้น จำเป็นต้องมีหน่วยงานหนึ่งที่ทำหน้าที่ดูแลกระบวนการผลิต และบริหารจัดการธนบัตรที่หมุนเวียนในระบบการเงิน ซึ่งหน่วยงานนี้ก็คือ สายออกบัตรธนาคาร​ ของธนาคารแห่งประเทศไทย (ธปท.) นั่นเอง 

ในการกำหนดปริมาณธนบัตรที่จะจัดพิมพ์เพื่อออกใช้ในปีหนึ่ง ๆ นั้น ธปท. จะพิจารณาให้เหมาะสมกับภาวะเศรษฐกิจ และความต้องการใช้ธนบัตรชนิดราคาต่าง ๆ ของประชาชน โดยในการที่จะสร้างความเชื่อมั่นในมูลค่าของธนบัตรที่พิมพ์ออกใช้หมุนเวียนในระบบการเงินนั้น ธปท. ได้ปฏิบัติให้เป็นไปตาม พระราชบัญญัติเงินตรา พุทธศักราช ๒๕๐๑ ที่กำหนดให้มี ทุนสำรองเงินตรา หนุนหลังเต็มจำนวนมูลค่าธนบัตรที่นำออกใช้เสมอ สินทรัพย์เป็นทุนสำรองเงินตรา ได้แก่ ทองคำ เงินตราต่างประเทศบางสกุล หลักทรัพย์ต่างประเทศ และสินทรัพย์อื่นๆ ตามที่กำหนดไว้ในกฎหมาย โดย ธปท. จะต้องรักษาและกันทุนสำรองเงินตรานี้ไว้ต่างหากจากทรัพย์สินอื่น ๆ อันจะถือเป็นหลักประกันว่าจะไม่มีการนำธนบัตรออกใช้หมุนเวียนเกินกว่ามูลค่าสินทรัพย์ของทุนสำรองเงินตราที่มีอยู่ 

หน่วยงานหลักของสายออกบัตรธนาคาร

1) โรงพิมพ์ธนบัตร ธนาคารแห่งประเทศไทย ซึ่งมีหน้าที่พิมพ์ธนบัตรและสิ่งพิมพ์อื่นตามที่ธนาคารแห่งประเทศไทยกำหนดอย่างเช่นอากรแสตมป์ แสตมป์สรรพสามิต และดวงตราไปรษณียากร

2) ฝ่ายบริหารจัดการธนบัตร​ ซึ่งมี ศูนย์จัดการธนบัตร ทั้งหมด 10 แห่ง กระจายอยู่ตามจังหวัดต่างๆ ทั่วประเทศ ทำหน้าที่ดูแลธนบัตรที่หมุนเวียนในเขตพื้นที่ความรับผิดชอบให้อยู่ในสภาพที่เหมาะสมกับการใช้งาน

3) ฝ่ายวิจัยออกบัตรธนาคาร มีหน้าที่กำหนดทิศทางงานวิจัยที่ครอบคลุมการผลิตและบริหารจัดการธนบัตร ​ ทำโครงการวิจัย และให้คำปรึกษาทางวิชาการและเทคนิค

4) ฝ่ายกลยุทธ์และวางแผนธนบัตร​ มีหน้าที่วางแผนกลยุทธ์ ดูแลงบประมาณประจำปี และงานอื่น ๆ เพื่อสนับสนุนให้การดำเนินงานของสายออกบัตรธนาคารบรรลุวัตถุประสงค์

5) ฝ่ายการบั​​ญชีและพัสดุ มีหน้าที่บ​ริหารงานพัสดุเพื่อสนับสนุนงานด้านธนบัตร และพัฒนาข้อมูลระบบทางบัญชีการเงิน​

6) ฝ่ายบริหารและพัฒนาบุคคล มีหน้าที่กำกับ ดูแล และบริหารงานทรัพยากรบุคคลด้านต่าง ๆ ให้สอดคล้องตามนโยบายการบริหารงานทรัพยากรบุคคลของธนาคาร​​​​

นับตั้งแต่ที่ประเทศไทยเริ่มมีการนำธนบัตรออกใช้ในปี 2445 เป็นต้นมา มีธนบัตรแบบต่าง ๆ ที่ได้นำออกใช้แล้วทั้งสิ้น 16 แบบ โดยธนบัตรที่ใช้หมุนเวียนอยู่ในปัจจุบัน ได้แก่ ธนบั​ตรแบบ 15 ชนิดราคา 20 บาท 50 บาท 100 บาท 500 บาท และ 1000 บาท แบบ 16 ชนิดราคา 20 บาท 50 บาท 100 บาท 500 บาท และ 1000 บาท นอกจากนี้ยังมีการ​พิมพ์ธนบัตรที่ระลึกเนื่องในโอกาสเฉลิมฉลองที่สำคัญอีกด้วย​

ในกระบวนการออกแบบและพิมพ์ธนบัตรนั้น นอกจากจะต้องคำนึงถึงความสวยงามน่าใช้ ขนาดที่เหมาะสม และเน้นเอกลักษณ์ความเป็นไทยแล้ว คุณสมบัติที่สำคัญมากที่สุดประการหนึ่งคือการกำหนดลักษณะต่อต้านการปลอมแปลงที่นำมาใช้ในการพิมพ์ธนบัตร อย่างเช่นการใช้กระดาษที่มีลายน้ำ แถบสีโลหะ และเส้นใยเรืองแสง รวมถึงการใช้หมึกพิมพ์

การพิมพ์ธนบัตรปลอมถือเป็นอาชญากรรมที่ร้ายแรงซึ่งมีโทษสูงสุดถึงขั้นจำคุกตลอดชีวิต เพราะการมีธนบัตรปลอมปะปนอยู่ในระบบการเงินจะทำให้ประชาชนเกิดความไม่ไว้วางใจในธนบัตรของรัฐบาลและส่งผลประทบต่อเสถียรภาพทางการเงินของประเทศอีกด้วย ดังนั้น ธปท. จึงได้มุ่งมั่นพัฒนาและนำเทคโนโลยีต่อต้านการปลอมแปลงใหม่ ๆ มาใช้กับธนบัตร พร้อมทั้งให้ความสำคัญกับการเผยแพร่ประชาสัมพันธ์ความรู้เกี่ยวกับวิธีการสังเกตธนบัตร กระตุ้นเตือนให้ประชาชนเห็นความสำคัญของการสังเกตธนบัตรทุกครั้งที่มีการรับธนบัตรหมุนเวียนเปลี่ยนมือ  และในขณะเดียวกันก็ดำเนินนโยบายบริหารจัดการให้ธนบัตรที่หมุนเวียนในระบบเศรษฐกิจมีสภาพเหมาะสมกับการ​ใช้งาน ธนบัตรที่มีสภาพดีและสะอาดนั้นนอกจากจะทำให้ผู้ใช้งานมีความพึงพอใจแล้วยังทำให้สามารถสังเกตลักษณะต่อต้านการปลอมแปลงได้โดยง่าย เพราะหัวใจสำคัญในการตัดตอนวงจรการแพร่กระจายของธนบัตรปลอม ก็คือความสามารถในการตรวจสอบธนบัตรปลอมของประชาชนนั่นเอง 

เรื่องน่ารู้เกี่ยวกับธนบัตร

นอกจากนี้ ยังมีเรื่องน่ารู้เกี่ยวกับธนบัตรที่ประชาชนควรทราบ ได้แก่:

1. ประชาชนสามารถที่จะเรียนรู้ วิธีตรวจสอบธนบัตร ได้ด้วยวิธีง่าย ๆ 3 วิธี อันได้แก่การ สัมผัส  ยกส่อง และพลิกเอียง โดยสามารถขอเอกสารแนะนำวิธีสังเกตธนบัตรได้จาก แผนกวิเทศสัมพันธ์และประชาสัมพันธ์ ฝ่ายกลยุทธ์และวางแผนธนบัตร สายออกบัตรธนาคาร ธนาคารแห่งประเทศไทย โทร. 0 2356 8687 ถึง 8690

2. ธนบัตรปลอม ถือเป็นสิ่งผิดกฎหมาย ไม่สามารถนำมาใช้จ่ายหรือแลกเปลี่ยนได้ การนำธนบัตรปลอมไปใช้นั้น ผู้ใช้จะมีความผิดตามกฎหมาย ดังนั้นผู้ที่ได้รับธนบัตรปลอม ควรแยกธนบัตรปลอมออกจากธนบัตรจริงและเขียน​หรือประทับตราว่าเป็นธนบัตรปลอม และนำไปมอบให้กับเจ้าหน้าที่ตำรวจหรือธนาคารแห่งประเทศไทย  

3.  การพิมพ์ธนบัตรปลอมมีโทษสูงสุดถึงขั้นจำคุกตลอดชีวิต และทางการมีรางวัลนำจับธนบัตรปลอมไม่เกิน 100,000 บาทให้กับผู้ที่แจ้งเบาะแสแหล่งผลิตหรือแหล่งจำหน่ายธนบัตรปลอมจนนำไปสู่การสืบสวนจับกุมตัวผู้กระทำความผิด​ 

4. ธนบัตรชำรุด​ไม่สามารถใช้ชำระหนี้ได้ตามกฎหมาย แต่อาจจะสามารถแลกเปลี่ยนเป็นธนบัตรใหม่ได้หากลักษณะการชำรุด อยู่ในเกณฑ์ตามที่กฎหมายกำหนดไว้ โดยสามารถขอแลกได้ที่ธนาคารออมสินทั่วประเทศทุกวันทำการ และธนาคารพาณิชย์ทั่วประเทศ (ยกเว้นสาขาย่อยและสาขาในห้างสรรพสินค้า) ทุกวันพุธ โดยสามารถสอบถามข้อมูลเกี่ยวกับธนบัตรชำรุดได้ที่ แผนกตรวจพิสูจน์ธนบัตร สายออกบัตรธนาคาร ธนาคารแห่งประเทศไทย โทร 0 2356 8735 ถึง 8737

5. ธนบัตรเป็นงานอันมีลิขสิทธิ์ของธนาคารแห่งประเทศไทย ผู้ประสงค์นำภาพธนบัตรไปใช้เพื่อเผยแพร่ในทุกรูปแบบ ต้องทำหนังสือขออนุญาต พร้อมส่งตัวอย่างรูปแบบชิ้นงานให้กับธนาคารแห่งประเทศไทยพิจารณาความเหมาะสม ก่อนนำออกเผยแพร่หรือแจกจ่าย ผู้ที่นำภาพธนบัตรไปใช้โดยไม่ได้รับอนุญาตหรือพิมพ์ภาพเลียนแบบธนบัตรถือเป็นการละเมิดลิขสิทธิ์ และมีความผิดตามกฎหมายด้วย

6. การนำภาพธนบัตรไปใช้ในสื่อโฆษณาควรคำนึงถึงความเหมาะสมของการวางตำแหน่งภาพมิให้เกิดความเสื่อมเสียต่อสถาบันพระมหากษัตริย์ และธนาคารแห่งประเทศไทย โดยมีหลักเกณฑ์ดังนี้ 

- เป็นภาพธนบัตรเพียงบางส่วน ไม่เต็มฉบับ หรือ

- เป็นภาพธนบัตรในมุมอื่นที่ไม่ใช่ภาพธนบัตรหน้าตรง และ​

- เป็นภาพธนบัตรขาวดำ

- หากเป็นภาพธนบัตรหน้าตรงหรือรูปสีต้องมีขนาดเล็กหรือใหญ่กว่าธนบัตรรัฐบาลอย่างเห็นได้ชัด

หากมีข้อสงสัยเกี่ยวกับการนำภาพธนบัตรไปใช้สามารถสอบถามข้อมูลเพิ่มเติมได้ที่ โทร. 0 2356 8689 ถึง 90

7. ในการที่จะช่วยยืดอายุธนบัตร ลดปริมาณการพิมพ์ธนบัตรใหม่ และประหยัดงบประมาณของประเทศนั้น ไม่ควรขยำ พับกรีด ขีดเขียน ประทับตรา เย็บ ธนบัตรหรือนำไปประดิษฐ์เพื่อใช้ประโยชน์ด้านอื่น ๆ 

มาตรฐานธนบัตรไทย

ด้วยความมุ่งมั่นในการพัฒนาระบบการบริหารจัดการอย่างต่อเนื่อง​ สายออกบัตรธนาคาร ธนาคารแห่งประเทศไทย จึงได้รับรางวัลและการรับรอง​จากหน่วยงานต่าง ๆ อย่างสม่ำเสมอ ยกตัวอย่างเช่น 

- รางวัลรองชนะเลิศอันดับ 1 ด้านการบริหารการจัดการพลังงานดีเด่นในอาคารขนาดใหญ่ ในการประกวดรางวัล Asean Energy Awards 2013 

- ใบประกาศนียบัตรผลงานที่ผ่านเข้ารอบชิงชนะเลิศ Thailand Kaizen Award ปี 2013 

- รางวัลสถานประกอบกิจการดีเด่นด้านความปลอดภัย อาชีวอนามัย และสภาพแวดล้อมในการทำงานประจำปี 2555 

- รางวัลธนบัตรสวยงามที่สุดในโลกประจำปี 2004 

- ได้รับการรับรองมาตรฐานด้านคุณภาพ ISO 9001 ด้านสิ่งแวดล้อม ISO 14001 ด้านความปลอดภัยและอาชีวอนามัย TIS/OHSAS 18001 และด้านการจัดการแบบบูรณาการ IMS โดยสถาบันรับรองมาตรฐานไอเอสโอ

- รางวัลการบริหารสู่ความเป็นเลิศ (Thailand Quality Class : TQC) ประจำปี 2557

- ได้รับการรับรองมาตรฐานด้านคุณภาพ ISO 9001 : 2015 ด้านสิ่งแวดล้อม ISO 14001 : 2015 ด้านความปลอดภัยและอาชีวอนามัย TIS 18001 : 2554 / BS OHSAS 18001 : 2007 และด้านการจัดการแบบบูรณาการ IMS โดยสถาบันรับรองมาตรฐานไอเอสโอ

- รางวัล The Best Regional Banknote of the Year 2015 และรางวัลธนบัตรสวยงามที่สุดในโลกประจำปี 2004

- รางวัลรองชนะเลิศอันดับ 1 ด้านการบริหารการจัดการพลังงานดีเด่นในอาคารขนาดใหญ่ ในการประกวดรางวัล Asean Energy Awards 2013 และรางวัลชนะเลิศประเภทอาคารควบคุมดีเด่น ในการประกวดรางวัล Thailand Energy Award 2013

- รางวัลสถานประกอบกิจการต้นแบบดีเด่นด้านความปลอดภัย อาชีวอนามัย และสภาพแวดล้อมในการทำงานต่อเนื่องเป็นระยะเวลา 6 ปี และรางวัลกิจกรรมการรณรงค์ลดสถิติอุบัติเหตุจากการทำงานให้เป็นศูนย์ ( Zero Accident  Campaign) ต่อเนื่องเป็นระยะเวลา 3 ปี

- รางวัล Thailand Kaizen Award ระดับ Gold, Silver และ Bronze​

“ธนบัตรคือสื่อกลางที่ช่วยอำนวยความสะดวกให้กับประชาชนในการจับจ่ายเพื่อซื้อหาปัจจัยดำรงชีพและความสะดวกสบายอื่น ๆ ซึ่งทำหน้าที่เสมือนน้ำมันหล่อลื่นของระบบเศรษฐกิจ โดยธนาคารแห่งประเทศไทยมีหน้าที่จะต้องผลิตธนบัตรออกมาให้เพียงพอกับความต้องการใช้จ่ายของประชาชน และดูแลบริหารจัดการให้ธนบัตรที่หมุนเวียนในระบบอยู่ในสภาพที่สมบูรณ์พร้อมใช้งานได้”

​​​​​​​