
โรงพิมพ์ธนบัตร ธนาคารแห่งประเทศไทย
มีหน้าที่พิมพ์ธนบัตรและพิมพ์สิ่งพิมพ์อื่นตามที่ธนาคารแห่งประเทศไทยกำหนด โดยความเห็นชอบของรัฐมนตรีว่าการ กระทรวงการคลัง ทั้งนี้ มีวัตถุประสงค์เพื่อพิมพ์ธนบัตรขึ้นใช้เองภายในประเทศให้เพียงพอกับความต้องการตามสถานการณ์ และพิมพ์สิ่งพิมพ์อื่นให้ได้ผลผลิตมีคุณภาพสูง มีประสิทธิภาพในการจัดการและให้กิจการดำเนินไปได้โดยสม่ำเสมอ ตลอดจนดำเนินการพิมพ์ธนบัตรให้เป็นไปอย่างปลอดภัยที่สุด ซึ่งมีทุนสำรองเงินตราตามที่กำหนดในพระราชบัญญัติเงินตรา พุทธศักราช ๒๕๐๑ เป็นทุนหนุนหลัง
ปัจจุบันโรงพิมพ์ธนบัตร ธนาคารแห่งประเทศไทย ยังคงมุ่งมั่นพัฒนาสร้างสรรค์นวัตกรรมการผลิตธนบัตรให้ก้าวล้ำนำสมัย เพื่อให้เป็นหนึ่งในผู้นำด้านการพิมพ์สิ่งพิมพ์มีค่าระดับโลกในอนาคต
กระบวนการผลิตธนบัตร
1. การออกแบบธนบัตร
เริ่มด้วยการกำหนดเรื่องราว ภาพ และข้อความที่จะนำมาใช้ในธนบัตร ซึ่งที่ผ่านมาเป็นเรื่องเกี่ยวกับพระราชกรณียกิจ ประวัติศาสตร์ ศิลปกรรม และวัฒนธรรมประจำชาติ หลังจากนั้นจึงจัดองค์ประกอบภาพด้วยการเขียนลวดลายและสีของแบบธนบัตรให้คล้ายกับธนบัตรที่จะพิมพ์จริงมากที่สุด
ในปัจจุบันยังคงออกแบบด้วยฝีมือของศิลปินผู้มีความรู้ความชำนาญด้านศิลปะและมีความละเอียดประณีต ควบคู่ไปกับการสร้างลวดลายธนบัตรด้วยโปรแกรมคอมพิวเตอร์ที่ทันสมัย ซึ่งหลักในการออกแบบต้องคำนึงถึงความสวยงามน่าใช้ ขนาดที่เหมาะสมสะดวกต่อการพกพา เน้นเอกลักษณ์ความเป็นไทย ข้อจำกัดด้านเทคนิคในการผลิต และลักษณะต่อต้านการปลอมแปลงที่จะนำมาใช้
2. การผลิตแม่แบบแม่พิมพ์
เป็นขั้นตอนการผลิตต้นฉบับเพื่อเป็นแม่แบบสำหรับผลิตแม่พิมพ์ธนบัตร
ซึ่งมีทั้งการแกะแผ่นโลหะด้วยมือเพื่อผลิตแม่พิมพ์เส้นนูน และงานเขียนลวดลายสีพื้นด้วยเครื่องคอมพิวเตอร์
ซึ่งเป็นลายเส้นที่มีความละเอียดซับซ้อนสูงเพื่อผลิตแม่พิมพ์สีพื้น ในขั้นตอนนี้จะต้องอาศัยความประณีตและความอุตสาหะของบุคลากรเป็นพิเศษ
เพื่อให้ลวดลายทุกเส้นคมชัดสวยงาม
โดยเฉพาะพนักงานแกะโลหะที่ต้องได้รับการฝึกฝนทักษะจนชำนาญและสั่งสมประสบการณ์นานปี
กว่าจะสามารถแกะลวดลายได้งดงาม ถูกสัดส่วน
หลังจากนั้น
จึงประกอบต้นฉบับทั้งหมดเข้าด้วยกันตามแบบโดยเทคนิคการถ่ายภาพทางการพิมพ์และเครื่องคอมพิวเตอร์
เพื่อใช้สำหรับผลิตแม่พิมพ์สีพื้น แม่พิมพ์เส้นนูน และแม่พิมพ์ลายเซ็นต่อไป
3. การพิมพ์ธนบัตร
ก) การพิมพ์สีพื้น
เป็นงานขั้นตอนแรกของการพิมพ์ธนบัตร โดยใช้เครื่องพิมพ์ที่สามารถพิมพ์ภาพได้ทั้งสองด้านในเวลาเดียวกัน ทำให้บางส่วนของลวดลายที่ตั้งใจออกแบบไว้ในตำแหน่งตรงกันทั้งด้านหน้าและด้านหลังของธนบัตรซ้อนทับกันสนิท หรือประกอบขึ้นเป็นลวดลายที่สมบูรณ์ ซึ่งเป็นลักษณะต่อต้านการปลอมแปลงอย่างหนึ่ง
ข) การพิมพ์เส้นนูน
เป็นการพิมพ์ภาพและลวดลายต่าง ๆ ด้วยเครื่องพิมพ์แบบพิเศษที่ใช้แรงกดพิมพ์สูงและหมึกพิมพ์ซึ่งมีความเหนียวหนืดสูง เพื่อทำให้หมึกพิมพ์กองนูนบนผิวกระดาษ ทำให้ได้รายละเอียดและความอิ่มตัวของสีสูง ใช้ในการพิมพ์พระบรมฉายาสาทิสลักษณ์ และตัวเลขแจ้งราคาด้านหน้าธนบัตร ซึ่งเป็นลักษณะต่อต้านการปลอมแปลงที่สำคัญในการผลิตธนบัตรและสิ่งพิมพ์มีค่าอื่น
ค) การพิมพ์เลขหมาย
ธนบัตรที่มีคุณภาพตามมาตรฐานตามที่กำหนดจะถูกส่งไปพิมพ์เลขหมาย ด้วยการพิมพ์แบบพื้นนูน (Letterpress Printing) แม่พิมพ์ของเลขหมายมีลักษณะเป็นวงแหวน 9 วง เรียงติดกันเป็น 1 ชุด ประกอบด้วย หมวดเลขหมาย หมวดตัวอักษร และเลขหมาย 7 หลัก โดยหมายเลขธนบัตรแต่ละฉบับที่เป็นแบบและชนิดราคาเดียวกันจะไม่ซ้ำกันเด็ดขาด นอกจากนี้ หมึกที่ใช้พิมพ์เลขหมายเป็นหมึกพิมพ์ พิเศษ เมื่อส่องภายใต้รังสีเหนือม่วงจะเปลี่ยนเป็นสีส้มเรืองแสงได้
 |  |
เครื่องพิมพ์สีพื้น | แผ่นพิมพ์ธนบัตรที่ผ่านการพิมพ์สีพื้นด้านหน้า |
 |  |
เครื่องพิมพ์เส้นนูน | แม่พิมพ์เส้นนูน |
|  |
เครื่องพิมพ์เลขหมายและลายเซ็น | แผ่นพิมพ์ธนบัตรที่พิมพ์เลขหมายและลายเซ็นแล้ว |
4. การตรวจสอบคุณภาพ
การตรวจสอบคุณภาพแผ่นพิมพ์ธนบัตรถือเป็นขั้นตอนสำคัญขั้นตอนหนึ่ง เพื่อให้ธนบัตรที่จะนำออกใช้มีคุณภาพตามมาตรฐาน ซึ่งธนบัตรทุกแผ่นทุกฉบับจะต้องผ่านการตรวจนับจำนวนทุกขั้นตอนอย่างละเอียด ตั้งแต่กระดาษเปล่าจนตัดเป็นธนบัตรสำเร็จรูป โดยการคัดแยกแบ่งเป็น ๓ ลักษณะ ได้แก่
๑. แผ่นพิมพ์ดี คือ แผ่นพิมพ์ที่มีธนบัตรทุกฉบับตรงตามมาตรฐาน จะส่งไปพิมพ์เลขหมายหมวดปกติ
๒. แผ่นพิมพ์ชำรุดบางส่วน คือ แผ่นพิมพ์ที่มีธนบัตรบางฉบับคุณภาพไม่ตรงตามมาตรฐาน จะส่งไปพิมพ์เลขหมายหมวดชำรุดบางส่วน
๓. แผ่นพิมพ์เสีย คือ แผ่นพิมพ์ธนบัตรที่คุณภาพไม่ตรงตามมาตรฐาน จะถูกส่งไปทำลายโดยมีมาตรการควบคุมจำนวนทั้งก่อนและหลังการทำลายอย่างรัดกุม
 |  |
5. การผลิตธนบัตรสำเร็จรูป
แผ่นพิมพ์ธนบัตรที่ผ่านการพิมพ์เลขหมายลายเซ็นแล้ว จะถูกส่งไปผลิตเป็นธนบัตรสำเร็จรูปด้วยการตัดเป็นรายฉบับ และเข้าสู่การรัดแหนบ รัดมัด และห่อด้วยพลาสติก โดยจะมีการตรวจนับจำนวนธนบัตรในทุกขั้นตอนของการผลิต เพื่อให้ธนบัตรมีจำนวนถูกต้อง
ครบถ้วน พร้อมจัดส่งสู่มือประชาชนต่อไป
