เปิดกล้อง "ฐานะการลงทุนระหว่างประเทศ (IIP)"

IIP เป็นบัญชีแสดงฐานะทางการเงินที่ไทยมีกับต่างประเทศ ที่มีความสำคัญและครอบคลุมสำหรับการวิเคราะห์พัฒนาการและความเสี่ยงด้านต่างประเทศ โดย IIP เป็นงบดุลที่แสดงยอดคงค้างสินทรัพย์และหนี้สินของคนไทย (Resident) ที่มีกับผู้มีถิ่นฐานในต่างประเทศ (Non-resident) โดยหากมีสินทรัพย์มากกว่าหนี้สิน หรือ Net IIP เป็นบวก แสดงว่าไทยเป็นเจ้าหนี้กับต่างชาติ (Net creditor) แต่หาก Net IIP เป็นลบ ก็แปลว่าไทยเป็นลูกหนี้กับต่างชาติ (Net debtor) นอกจากนี้ IIP ยังสามารถแสดงใน (1) มิติประเภทสินทรัพย์และหนี้สินที่ประเทศมีกับต่างชาติ (Instrument) และ (2) มิติภาคเศรษฐกิจที่บอกว่าใครเป็นเจ้าของสินทรัพย์และหนี้สินนั้น (Sector)

สำหรับไทย ฐานะการลงทุนระหว่างประเทศสุทธิของประเทศปรับดีขึ้นต่อเนื่อง และเปลี่ยนจากการเป็นลูกหนี้กับต่างชาติมาเป็นเจ้าหนี้ได้ตั้งแต่ปี 2563 โดยในมิติประเภทสินทรัพย์และหนี้สิน พบว่า ตั้งแต่อดีตที่ผ่านมา สินทรัพย์ต่างประเทศส่วนใหญ่อยู่ในรูปเงินสำรองระหว่างประเทศ ขณะที่มูลค่าการลงทุนโดยตรงและหลักทรัพย์ต่างประเทศมีสัดส่วนเพียง 16% ของสินทรัพย์ทั้งหมด (ค่าเฉลี่ยตั้งแต่ปี 2548-2554) แต่นับตั้งแต่ปี 2555 การลงทุนดังกล่าวเพิ่มขึ้นมากจนมาอยู่ที่ 45% (ณ สิ้น Q3/2565) จากความพร้อมใจในการออกไปลงทุนของภาคธุรกิจและคนไทย รวมถึงการผ่อนคลายมาตรการเงินทุนเคลื่อนย้ายของ ธปท. และแม้ในช่วงโควิดคนไทยก็ยังออกไปลงทุนต่างประเทศต่อเนื่อง

ขณะที่ด้านหนี้สิน เศรษฐกิจไทยที่ฟื้นตัวชัดเจนก็ส่งผลให้มีการลงทุนโดยตรงและการลงทุนในหลักทรัพย์จากต่างประเทศเข้าไทยต่อเนื่อง แม้ในแง่ยอดคงค้างอาจเห็นว่า มูลค่าหนี้สินปรับลดลงบ้างจากผลของการตีมูลค่า สำหรับมิติภาคเศรษฐกิจ จากอดีตจนถึงปัจจุบัน นอกจาก ธปท. จะเป็นภาคเศรษฐกิจเดียวที่เป็นเจ้าหนี้กับต่างชาติ ซึ่งเห็นได้จากการสะสมเงินสำรองระหว่างประเทศในระดับสูง ภาครัฐบาล ภาคธนาคาร และภาคธุรกิจ ก็มีแนวโน้มเป็นลูกหนี้สุทธิลดลง สะท้อนจากฐานะการลงทุนของทุกภาคเศรษฐกิจที่ทยอยปรับดีขึ้น จากการออกไปลงทุนต่างประเทศที่เพิ่มขึ้นต่อเนื่อง

นอกจากนี้ การสะสมความมั่งคั่งของประเทศจากการทำมาหาได้ก็มีส่วนสำคัญที่ทำให้ไทยสามารถออกไปลงทุนในต่างประเทศได้ โดยที่ผ่านมาไทยเกินดุลบัญชีเดินสะพัดต่อเนื่องโดยเฉลี่ยที่ 7.9% ต่อ GDP (ปี 2558-2562) จากการส่งออกสินค้าและรายรับภาคท่องเที่ยว แม้การระบาดของโควิด-19 จะทำให้รายได้ภาคท่องเที่ยวลดลงมากและดุลบัญชีเดินสะพัดขาดดุลในช่วงที่ผ่านมา แต่คาดว่าหลังการ ผ่อนคลายมาตรการควบคุมการเดินทางระหว่างประเทศทั่วโลกรวมถึงจีน จะส่งผลบวกให้ดุลบัญชีเดินสะพัดกลับมาเกินดุลอีกครั้งในไม่ช้า

มองไปข้างหน้า ประเมินว่าไทยจะยังมีฐานะเป็นประเทศเจ้าหนี้ เพราะที่ผ่านมาการลงทุนในต่างประเทศของไทยยังอยู่ในระดับต่ำกว่ารายได้ที่มาจากการเกินดุลบัญชีเดินสะพัดอยู่มาก (การออกไปลงทุนโดยตรงและหลักทรัพย์คิดเป็น 1.4% ต่อ GDP[3]) จึงมีโอกาสที่คนไทยจะออกไปสะสมสินทรัพย์ต่างประเทศเพิ่มขึ้นเพื่อปรับสมดุลระหว่างรายได้ การออม และการลงทุนของประเทศ

ส่องกล้อง "ตรวจสุขภาพต่างประเทศของไทย" ผ่านเลนส์ IIP

งานศึกษาในอดีตได้มีการนำข้อมูล IIP มาใช้ในการประเมินความเสี่ยงภาคต่างประเทศ 3 ด้าน ได้แก่ (1) ความไม่สมดุลของโครงสร้างเงินทุน (Capital structure mismatch) คือ การมีเงินทุนจากต่างประเทศส่วนใหญ่อยู่ในรูปตราสารหนี้และเงินกู้มากกว่าตราสารทุน (2) ความไม่สมดุลของอายุหนี้สินและสินทรัพย์ (Maturity mismatch) คือ การมีหนี้สินระยะสั้นสูงแต่ไม่มีสินทรัพย์สภาพคล่องเพียงพอสำหรับการชำระหนี้ และ (3) ความไม่สมดุลของสกุลเงินในสินทรัพย์และหนี้สิน (Currency mismatch) คือ การมีหนี้สินเป็นสกุลเงินตราต่างประเทศแต่สินทรัพย์เป็นเงินในประเทศ

ในกรณีของไทย ผู้เขียนประเมินว่าเสถียรภาพภาคต่างประเทศของไทยยังคงแข็งแกร่ง โครงสร้างเงินทุนทั้งฝั่งสินทรัพย์และหนี้สินไม่ได้เปลี่ยนแปลงมากนักจากในอดีต และแม้ในช่วงโควิดก็ไม่ได้มีความเสี่ยงภาคต่างประเทศที่เพิ่มขึ้นอย่างมีนัยสำคัญ ประกอบกับความเสี่ยงทั้ง 3 ด้านมีจำกัด โดย (1) โครงสร้างหนี้สินส่วนใหญ่เป็นตราสารทุน (65% ของหนี้สิน ณ สิ้น Q3/2565) และมากกว่าครึ่งของตราสารทุนเป็น FDI (2) ไทยมีสัดส่วนสินทรัพย์ระยะสั้นต่อหนี้สินระยะสั้นมากกว่าหนึ่ง[4] และหนี้ต่างประเทศส่วนใหญ่เป็นหนี้ระยะยาว คิดเป็น 60% ของหนี้ต่างประเทศทั้งหมด (3) สินทรัพย์ส่วนใหญ่อยู่ในรูปเงินตราต่างประเทศ (96% ของสินทรัพย์ทั้งหมด ณ สิ้น Q3/2565) ขณะที่หนี้สินส่วนใหญ่อยู่ในรูปเงินบาท (75% ของหนี้สินทั้งหมด) ตามสัดส่วนหนี้สินที่อยู่ในรูปแบบ FDI และการลงทุนในหลักทรัพย์ที่ปกติจะลงทุนในบาท ส่วนด้าน External debt แม้ส่วนใหญ่จะเป็นหนี้ในสกุลเงินตราต่างประเทศกว่า 70% แต่ภาคธุรกิจที่ไม่รวมธุรกิจการเงินส่วนใหญ่ทำ FX hedging ไว้แล้ว

บทสรุปส่งท้าย

Net IIP ที่ปรับดีขึ้นสะท้อนระดับการพัฒนาทางเศรษฐกิจของประเทศและการเปิดกว้างทางการเงินของไทยที่มีมากขึ้น และแม้การเปิดกว้างทางการเงินที่มากขึ้นจะมาพร้อมกับความเสี่ยงที่ไทยอาจจะได้รับผลกระทบจากความผันผวนในระบบการเงินโลกได้ง่ายขึ้น แต่เมื่อวิเคราะห์ผ่านเลนส์ IIP เราก็มั่นใจ ได้ว่า "สุขภาพด้านต่างประเทศของไทยในระยะสั้นถึงปานกลางยังคงแข็งแกร่ง และยังมิได้มีโรคร้ายใดๆ แฝงตัวอยู่อย่างแน่นอน"

ผู้เขียน : ถิรนันท์ สงวนจีน
เศรษฐกรอาวุโส ฝ่ายเศรษฐกิจมหภาค ธนาคารแห่งประเทศไทย
นักเศรษฐศาสตร์ผู้ใช้ชีวิตการทำงานอย่างมีสีสันและเชื่อว่าเสถียรภาพคือหัวใจสำคัญในการสร้างสมดุลการเงินระหว่างประเทศ

คอลัมน์ “แจงสี่เบี้ย” นสพ.กรุงเทพธุรกิจ
ฉบับวันที่ 17 มกราคม 2566