“We are in an economy where it is no longer possible to produce certain goods in a single country” ^[1] เราอยู่ในเศรษฐกิจที่ไม่สามารถผลิตสินค้าประเภทในประเทศเดียวได้อีกต่อไปที่สะท้อนถึงความสำคัญ ความเชื่อมโยงและความได้เปรียบของการผลิตในห่วงโซ่อุปทานโลก บทความตอน 2 นำเสนอระดับการใช้เทคโนโลยีในการผลิตในแต่ละสาขาธุรกิจของไทยในระดับจุลภาค และคาดการณ์ถึงจุดยืนการผลิตของไทยในระบบห่วงโซ่อุปทานโลกยุคหลังโควิด-19 และท่ามกลางการเปลี่ยนแปลงเทคโนโลยีและสิ่งแวดล้อม

ภาคการผลิตไทยที่ลงทุนยกระดับเทคโนโลยีแข่งขันได้ และอยู่ในห่วงโซ่อุปทานโลก

หากพิจารณาการใช้เทคโนโลยีการผลิตของธุรกิจไทยในระดับจุลภาค ซึ่งเป็นหนึ่งในปัจจัยตัดสินใจตั้งฐานการผลิตของบริษัทข้ามชาติ โดยใช้ข้อมูลการนำเข้าสินค้าทุนตามพิกัดศุลกากรในระบบฮาร์โมไนซ์ของกรมศุลกากร และข้อมูลนิติบุคคลของกรมพัฒนาธุรกิจการค้า ด้วยวิธี CrossTabs analysis สรุปได้ว่า (รูป F1)

(1) ภาคอุตสาหกรรมใช้สินค้าทุนสูงทั้งการผลิตคอมพิวเตอร์และอิเล็กทรอนิกส์ และการผลิตยานยนต์ ซึ่งส่วนใหญ่เป็นบริษัทข้ามชาติที่อยู่ในห่วงโซ่อุปทานโลก โดยนำเข้าทุนเฉลี่ยปีละ 23,000 ล้านดอลลาร์สหรัฐ (50% ของมูลค่านำเข้าสินค้าทุนทั้งหมด หรือ 17.1% ของมูลค่าผลผลิตภาคตนเอง)รองลงมาคือ ภาคการค้า 14.2% และภาคการขนส่งและโลจิสติกส์ 12.9% สูงกว่าค่าเฉลี่ยของสัดส่วนนำเข้าสินค้าทุน (47,000 ล้านดอลลาร์สหรัฐต่อปี) อยู่ที่ 10% ของ GDP รวม^[2] ในส่วนของภาคการผลิต สาขาที่ใช้ทุนสูงสุด คือ คอมพิวเตอร์และอิเล็กทรอนิกส์ ยานยนต์และอุปกรณ์ขนส่ง และการผลิตเครื่องมือ/เครื่องจักร

(2) ภาคบริการสาขาการค้าใช้สินค้าทุนในอันดับรองลงมา มูลค่าเฉลี่ยปีละ 12,000 ล้านดอลลาร์สหรัฐ หรือ 25% ของการนำเข้าสินค้าทุนทั้งหมด สาขาการค้าส่งลงทุนด้านเครื่องจักรและอุปกรณ์มากกว่าการค้าปลีก แต่ภาคค้าปลีกลงทุนด้านคอมพิวเตอร์มากกว่าเป็นผลจากการเติบโตของการตลาดออนไลน์และโมเดลค้าปลีกรูปแบบใหม่ๆ ส่วนสาขาขนส่งและโลจิสติกส์ลงทุนด้านคอมพิวเตอร์ในสัดส่วนสูง เพื่อรองรับการเปลี่ยนพฤติกรรมของผู้บริโภคที่หันไปจับจ่ายสินค้าและบริการออนไลน์มากขึ้นตั้งแต่ช่วงโควิด และเป็นที่น่าสังเกตว่า สาขาขนส่งทางอากาศจัดซื้อเครื่องบินใหม่ครั้งใหญ่หลังจากธุรกิจการบินกลับมาฟื้นตัว
(3) ภาคบริการอื่นๆ ใช้สินค้าทุนค่อนข้างน้อยเทียบกับภาคอื่นๆ แต่สาขา ICT มีการลงทุนในสินค้าคอมพิวเตอร์ในสัดส่วนสูงกว่าสาขาบริการอื่นๆ เพื่อตอบสนองต่อดิจิทัลทรานส์ฟอร์เมชั่นของภาคส่วนต่างๆ แต่ยังมีสัดส่วนน้อยเทียบกับภาคอุตสาหกรรม

ภาคการผลิตใช้เทคโนโลยีสมัยใหม่หุ่นยนต์อุตสาหกรรมสูงติดอันดับที่ 12 ของโลก

เมื่อเจาะลึกการนำเข้าสินค้าทุนของไทยเฉพาะประเภทหุ่นยนต์อุตสาหกรรม (หมวดHS847950) ซึ่งส่วนใหญ่ใช้ในอุตสาหกรรมยานยนต์ ที่ใช้หุ่นยนต์ช่วยทำงานซ้ำ ๆ ช่วยบรรเทาแรงงานมนุษย์ และในงานที่ต้องตัดสินใจ เช่น การตรวจสอบคุณภาพเพื่อให้มั่นใจถึงคุณภาพของผลิตภัณฑ์ขั้นสุดท้าย^[3] ในปี 2022 มีบริษัท 524 รายนำเข้าหุ่นยนต์มูลค่า 1,963.9 ล้านบาท เพิ่มขึ้นเฉลี่ย 8.1% ต่อปี ใช้ในภาคอุตสาหกรรมและภาคการค้าเป็นหลัก กระจุกตัวในสาขาการผลิตคอมพิวเตอร์และอิเล็กทรอนิกส์ ยานยนต์ และการผลิตเครื่องจักร (รูป F2) สอดคล้องกับ “World Robotics Report 2022” ^[4] (รูป F3) ที่ชี้ว่าในปี 2021 ไทยติดอันดับที่ 12 ของโลกที่ติดตั้งใหม่หุ่นยนต์อุตสาหกรรมถึง 3,900 หน่วย เพิ่มขึ้น 36% แสดงให้เห็นว่าผู้ประกอบไทยตื่นตัวเพื่อเพิ่มผลิตภาพ ซึ่งการศึกษาในอดีตพบว่า “โรงงานที่ใช้หุ่นยนต์จะมีประสิทธิภาพเพิ่มมากขึ้นร้อยละ 50”^[5]
 

เอเชียเป็นตลาดที่ใหญ่ที่สุดในโลก โดย 74% ของหุ่นยนต์อุตสาหกรรมที่ติดตั้งใหม่ทั้งหมดในปี 2021 อยู่ในเอเชีย จีนเป็นประเทศที่ติดตั้งหุ่นยนต์ใหม่สูงสุดคือ 268,195 หน่วย (ประมาณ 50% จากทั่วโลกจำนวน 517,385 หน่วย

เอเชียรวมทั้งไทยมีโอกาสเป็นศูนย์กลางการผลิตในห่วงโซ่อุปทานโลกจากจุดแข็งปัจจัยพื้นฐาน และทำเลที่ตั้ง
 

งานวิจัยของ PWC (2022)^[6] ชี้ว่าปัญหาการหยุดชะงักของห่วงโซ่อุปทานในวิกฤตโควิด-19 ครั้งนี้ชี้ให้เห็นถึงความจำเป็นในการสร้างระบบห่วงโซ่อุปทานแห่งอนาคต ซึ่งภูมิภาคเอเชียแปซิฟิกมีโอกาสเป็นกลไกขับเคลื่อนระบบห่วงโซ่อุปทานและการเติบโตของเศรษฐกิจโลก แต่ธุรกิจต้องให้ความสำคัญปรับเปลี่ยนระบบห่วงโซ่อุปทานให้ยืดหยุ่นให้รับมือกับเหตุการณ์ที่ไม่ได้คาดคิดในอนาคตได้
 

ภายใต้กระแสการโยกย้ายห่วงโซ่อุปทานโลกที่เป็นผลจากพลวัตการค้าโลกและโรคระบาด ผลวิจัยของ KPMG (2021)^[7] ชี้ว่า “เอเชียและ ASEAN ถูกจัดให้เป็นประเทศที่น่าสนใจสำหรับบริษัทต่าง ๆ เนื่องจากมีต้นทุนการผลิตที่ต่ำกว่า” โดยเฉพาะต้นทุนค่าแรงที่ต่ำกว่าโดยเปรียบเทียบ (cost of labour, USD per hour ไทย 3.2 เยอรมนี 49.4 และสิงคโปร์ 27) มีความพร้อมด้านแรงงาน และมีความสะดวกในการจัดตั้งฐานการผลิต เนื่องจากมีจุดแข็งด้านโครงสร้างพื้นฐาน โดยมีท่าเรือและสนามบินที่สำคัญในภูมิภาค และมีการเชื่อมต่อทางฐานการผลิตทั้งทางถนนและทางรถไฟที่มั่นคง (รูป F4) ทำให้สามารถเชื่อมต่อกับพื้นที่ส่วนใหญ่ของภูมิภาคและโลกได้ ช่วยผลักดันให้เป็นศูนย์กลางการส่งออกได้ โดยบริษัทหลายแห่งได้ให้ความสนใจลงทุนเพื่อจัดตั้งฐานการผลิตในเวียดนาม ไทย และอินเดีย

กรณีของไทย มีความได้เปรียบทางที่ตั้งทางภูมิศาสตร์คือ อยู่ใจกลางของ ASEAN เป็นศูนย์กลางการคมนาคมและโลจิสติกส์เหมาะสมเป็นศูนย์กลางแบบ one stop service^[8]  และจากผลการสำรวจประเทศที่เหมาะกับการเริ่มต้นธุรกิจของ U.S. News and World Report 2022^[9]  สอบถาม 4,500 บริษัททั่วโลก จากเกณฑ์ 5 ด้าน คือ ค่าใช้จ่ายที่สมเหตุสมผล ระเบียบราชการ ต้นทุนการผลิตที่ต่ำ ความเชื่อมโยงกับภูมิภาคอื่น และการเข้าถึงแหล่งเงินทุน พบว่าไทยอยู่ในอันดับที่ 3 รองจากจีน และอินเดีย และการผลิตในไทยมีความปลอดภัย เชื่อถือได้ และมั่นคง และเข้าถึงตลาดขนาดใหญ่ได้ โดย ASEAN จะกลายเป็นตลาดภูมิภาคที่เติบโตเร็วสุดแห่งหนึ่งของโลก เนื่องจากประมาณครึ่งหนึ่งของประชากรมีอายุต่ำกว่า 30 ปี^[10]
 

จากที่กล่าวไว้ข้างต้น คาดว่าการผลิตคอมพิวเตอร์และอิเล็กทรอนิกส์ และการผลิตยานยนต์ เป็นสาขาที่สามารถยืนอยู่ได้ในห่วงโซ่อุปทานโลก โดยเฉพาะยานยนต์ที่ไทยมีศักยภาพเป็นฐานการผลิตรถยนต์ที่ใหญ่ที่สุดในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ และยังเป็นตัวเลือกที่น่าสนใจของผู้ผลิตจากจีน เกาหลีและญี่ปุ่นในการเป็นฐานการผลิตชิ้นส่วนอยู่ในห่วงโซ่อุปทานผลิตรถยนต์ EV ในระยะข้างหน้า^[11]
 

แต่ไทยยังมีความท้าทายหลายข้อ เช่น (1) การพัฒนากำลังแรงงานทั้งเชิงปริมาณและคุณภาพ โดยเฉพาะทักษะด้าน STEM ให้ทำงานกับเทคโนโลยีสมัยใหม่ได้ (2) การสร้างโอกาสให้ SMEs เชื่อมโยงกับห่วงโซ่อุปทานโลก โดยการสนับสนุนเงินทุน ความรู้และนวัตกรรม และสร้างมาตรฐานการผลิตที่เป็นมาตรฐานและยั่งยืนที่คำนึงสิ่งแวดล้อม (การปล่อยก๊าซเรือนกระจกสุทธิเป็นศูนย์-Net zero emissions) และแรงงานเท่าเทียม และ (3) การยกระดับกระบวนการผลิตสินค้า/บริการให้มีมูลค่าสูงและแข่งขันได้ และการขยายสาขาบริการที่ไทยมีศักยภาพเข้าสู่ห่วงโซ่อุปทานโลกให้มากขึ้น

Endnotes:

^[1] Sébastien Jean, Director, Centre d'études prospectives et d'informations internationales (CEPII) (3 May 2020),. Quotes from the international community in response to COVID-19 and its impact on world trade, WTO
^[2] เสาวณี จันทะพงษ์ และอโนทัย พุทธารี (2023), ไทยจะอยู่ในห่วงโซ่อุปทานโลกหลังโควิด-19 และปัญหาภูมิรัฐศาสตร์ได้อย่างไร? วิเคราะห์จากมุมมองการนำเข้าสินค้าทุน: ตอน 1, คอลัมน์“แจงสี่เบี้ย” นสพ. กรุงเทพธุรกิจ ฉบับที่ 6/2023, 4 เม.ย.
^[3] หุ่นยนต์อุตสาหกรรมสามารถทำงานได้หลากหลายตั้งแต่การขนถ่ายวัสดุ หยิบและวาง ตรวจสอบ ประกอบ บรรจุ จัดเรียงพาเลท ไปจนถึงตกแต่งชิ้นส่วน หุ่นยนต์ถูกออกแบบมา เพื่อให้ทำงานซ้ำ ๆ และบรรเทาแรงงานมนุษย์จากงานที่ต้องใช้กำลังมาก นอกจากนี้ หุ่นยนต์สามารถติดตั้งแมชชีนวิชั่นและระบบปัญญาประดิษฐ์ที่ช่วยให้ตอบสนองต่อสถานการณ์ต่าง ๆ พร้อมให้ข้อเสนอแนะเกี่ยวกับประสิทธิภาพของระบบแบบเรียลไทม์ (universal-robots.com) 6 ตัวอย่างหุ่นยนต์อุตสาหกรรมในอุตสาหกรรมยานยนต์ (universal-robots.com)
^[4] International Federation Robotics (IFR) (2022), World Robotics Report: “All-Time High” with Half a Million Robots Installed in one Year, World Robotics Report 2022, 13 Oct
^[5] Praornpit Katchwattana (2023), ศักยภาพ vs. ความท้าทายของ “อุตสาหกรรมหุ่นยนต์ไทย” กับก้าวย่างสำคัญสู่ความเป็นหนึ่งในระดับภูมิภาค, Salika, Knowledge Sharing Space, 4 Jan
^[6] PWC (PricewaterhouseCoopers) (2022), Asia Pacific’s Time: Responding to the new reality, Nov
^[7] KPM (2021), Rethinking supply chains in Asia Pacific: A study on supply chain realignment and competitiveness across high growth markets, Oct
^[8] เมธี สุภาพงษ์ (2023), คำกล่าวเปิดงานThailand – Japan Joint Trade and Economic Committee ระหว่าง คณะกรรมการร่วมภาคเอกชน 3 สถาบัน (กกร.) กับ Keidanren (Japan Business Federation) หัวข้อ “ภาวะเศรษฐกิจโลก และแนวโน้มเศรษฐกิจไทย” ณ โรงแรม Royal Orchid Sheraton, 16 มี.ค.
^[9] U.S. News and World Report (2022), Best countries to start a business
^[10] Michael George DeSombre (U.S. Ambassador to Thailand) (2020), Safe, Reliable, Secure and Cost-Effective Supply Chains Belong in Thailand, U.S. Embassy Bangkok, 23 May
^[11] Kenya Akama, (2023), Thailand, Indonesia emerge as bigger links in EVsupply chain, Nikkei, 18 Apr

คอลัมน์แจงสี่เบี้ย เป็นช่องทางสื่อสารมุมมองของนักเศรษฐศาสตร์ในสายนโยบายการเงิน ธนาคารแห่งประเทศไทยในประเด็นเศรษฐกิจ Hot issues รวมถึงให้ความรู้ทางเศรษฐกิจการเงิน และนโยบายและผลกระทบแก่สาธารณชน

Advisory Editors
ดร.สักกะภพ พันธ์ยานุกูล -- ฝ่ายเศรษฐกิจมหภาค สายนโยบายการเงิน ธนาคารแห่งประเทศไทย
ดร.สุรัช แทนบุญ -- ฝ่ายนโยบายการเงิน สายนโยบายการเงิน ธนาคารแห่งประเทศไทย

Economics and Production Editor
ดร.เสาวณี จันทะพงษ์ -- ฝ่ายเศรษฐกิจมหภาค สายนโยบายการเงิน ธนาคารแห่งประเทศไทย

Media Queries
งานสื่อมวลชน -- ฝ่ายกลยุทธ์สื่อสารและความสัมพันธ์องค์กร ธนาคารแห่งประเทศไทย MassMediaCCD@bot.or.th