"จากเดิมที่ ธปท. บอกจะขึ้นอัตราดอกเบี้ยแบบค่อยเป็นค่อยไป
แต่ล่าสุด เราถอดคำนี้ออกไปแล้ว เป็นการสะท้อนว่าเราเริ่มใกล้จุดสมดุลแล้ว จุดที่เหมือนกับคันเร่งอยู่ถูกที่
ไม่ได้เป็นการเหยียบเบรก แต่เป็นการถอนคันเร่งให้เหมาะสมกับ
สภาวะเศรษฐกิจ”

ดร.เศรษฐพุฒิ สุทธิวาทนฤพุฒิ

ผู้ว่าการ ธนาคารแห่งประเทศไทย

16 สิงหาคม 2566
งานสัมมนาวิชาการ ธนาคารแห่งประเทศไทย
สำนักงานภาคใต้ ประจำปี 2566

นโยบายการเงิน : เรื่องที่คนได้ยินมากที่สุด แต่เข้าใจน้อยที่สุด

ในปัจจุบัน หากอยากรู้ว่า “นโยบายการเงิน” คืออะไร วิธีที่ง่ายที่สุดคือเข้าไปใน google แล้วค้นดูคำว่า “นโยบายการเงิน” หรือ “monetary policy” ก็แล้วแต่ความสะดวกของแต่ละคน

แต่เชื่อหรือไม่ว่า นอกจากคำอธิบายเป็นจำนวนมาก ไม่ว่าจะสั้นหรือยาว เป็นวิชาการเข้มข้น หรืออยู่ในรูปแบบงานเขียนอ่านง่าย (ที่อ่านอย่างไรก็ไม่มีวันหมดแล้ว) อีกหนึ่งสิ่งที่พบเจออยู่เรื่อย ๆ ระหว่างการค้นหาคือ “เสียงบ่น” ทั้งจากผู้เชี่ยวชาญและไม่เชี่ยวชาญที่พูดถึงนโยบายการเงิน

นักเศรษฐศาสตร์ ในฐานะผู้เชี่ยวชาญโดยตรง มักบ่นถึงประสบการณ์ความยากลำบากในการอธิบายนโยบายการเงินให้คนทั่วไปฟัง ในขณะที่คนทั่วไปก็บ่นว่านโยบายการเงินนั้นเป็นเรื่องไกลตัวและเข้าใจยาก บางคนถึงกับบอกว่า เรื่องราวที่เกี่ยวข้องกับนโยบายการเงินเป็นหนึ่งในสิ่งที่ผู้คนได้ยินได้ฟังมากที่สุด โดยเฉพาะในภาวะวิกฤตเศรษฐกิจ แต่กลับเป็นเรื่องที่คนเข้าใจน้อยที่สุดอย่างไม่น่าเชื่อ

อย่างไรก็ตาม ข้อสรุปหนึ่งที่พระสยาม BOT MAGAZINE ค้นพบระหว่างการสำรวจคำอธิบาย “นโยบายการเงิน” คือ ธนาคารกลางทุกประเทศพยายามอย่างเต็มที่ในการสื่อสารว่า นโยบายการเงินคืออะไร และสำคัญอย่างไร เพราะยิ่งสาธารณชนมีความเข้าใจในนโยบายการเงินมากเท่าไหร่ การดำเนินนโยบายการเงินก็จะยิ่งมีประสิทธิภาพมากขึ้นเท่านั้น ธนาคารแห่งประเทศไทย (ธปท.) ได้จัดทำความรู้พื้นฐานเกี่ยวกับนโยบายการเงินแบบสั้นกระชับ ครบถ้วน และสามารถใช้อ้างอิงไว้ด้วยเช่นกัน[1]  

ดังนั้น พื้นที่คอลัมน์ Highlight ในพระสยาม BOT MAGAZINE ฉบับนี้ อยากขอนำเสนอวิธีการทำความเข้าใจนโยบายการเงินแบบสนุก ๆ ไว้เป็นทางเลือกสำหรับผู้อ่านอีกทางหนึ่ง

^[1] ดูความรู้พื้นฐานเกี่ยวกับนโยบายการเงินได้ที่ www.bot.or.th/th/our-roles/monetary-policy.html

นิยามนโยบายการเงินแบบง่ายที่สุดโดย Chat GPT

หากเราลองนึกสนุกถาม Chat GPT  (เป็นภาษาอังกฤษ) ว่า “ช่วยอธิบายนโยบายการเงินแบบง่ายที่สุดให้ฟังหน่อยได้ไหม” (และลองขอดูหลาย ๆ แบบ) จะพบว่า Chat GPT  กวาดเอาการเปรียบเปรยนโยบายการเงินที่เป็นตัวอย่างรูปธรรมสนุก ๆ และน่าสนใจมาได้อย่างน่าทึ่งเลย โดยหนึ่งในคำอธิบายที่เรียบง่ายและเห็นภาพได้ชัดเจน ต่อยอดมาจากแนวคิดของนักเศรษฐศาสตร์ชาวอเมริกัน Milton Friedman ที่เปรียบเทียบนโยบายการเงินเป็น เครื่องมือควบคุมอุณหภูมิ หรือ thermostat 

ถ้าจะให้เสริมจากแนวคิดข้างต้น คงต้องกล่าวด้วยว่า ในการดำเนินนโยบายการเงิน ธนาคารกลางมีเครื่องมือเชิงนโยบายที่ใช้ในการควบคุมอุณหภูมิของเศรษฐกิจได้หลากหลาย อาทิ อัตราดอกเบี้ยนโยบาย การซื้อหรือขายพันธบัตรเพื่อเพิ่มปริมาณเงินในระบบ หรือการปรับสัดส่วนเงินสดสำรองของธนาคารพาณิชย์ ฯลฯ แต่โดยส่วนใหญ่แล้ว ธนาคารกลางทั่วโลกมักใช้อัตราดอกเบี้ยนโยบาย เป็นเครื่องมือหลักในดำเนินนโยบายการเงิน

น่าสนใจว่า หากมองว่านโยบายการเงิน คือเครื่องมือควบคุมอุณภูมิห้อง และธนาคารกลางผู้ทำหน้าที่ควบคุมอุณหภูมิห้องให้อยู่ในจุด “สมดุล (just right)” เราจะเข้าใจเศรษฐกิจการเงินโลกและเศรษฐกิจการเงินไทยได้อย่างไร

ความท้าทายของการหา “สมดุล” อุณหภูมิในโลกใหม่

เศรษฐกิจการเงินโลกในปัจจุบันมีความซับซ้อนอย่างยิ่ง และต้องเผชิญกับความท้าทายใหม่แบบที่ไม่เคยเจอมาก่อน การหา “สมดุล” ของอุณหภูมิห้องจึงมีความท้าทายอย่างยิ่ง เพราะในบริบทของเศรษฐกิจการเงินโลกปัจจุบัน “อุณหภูมิ” นั้นขึ้นอยู่กับหลายปัจจัย ได้แก่

(1)   สภาพอากาศที่แปรปรวน (ความผันผวนทางเศรษฐกิจที่คาดการณ์ไม่ได้) แม้ธนาคารกลางจะใช้เครื่องมือและองค์ความรู้ที่ทันสมัยในการพยากรณ์อุณหภูมิเศรษฐกิจเพียงใด แต่คลื่นความร้อน หรือพายุหิมะ ที่ไม่ทันคาดคิดก็เกิดขึ้นได้เสมอ ดังจะเห็นว่า สิ่งที่เกิดขึ้นกับเศรษฐกิจการเงินในปัจจุบัน ล้วนแต่เป็นสิ่งที่ควบคุมไม่ได้ และเกิดขึ้นอย่างไม่คาดคิดทั้งสิ้น ไม่ว่าจะเป็นการแพร่ระบาดของโควิด 19 สงครามระหว่างรัสเซียและยูเครน และความตึงเครียดด้านภูมิรัฐศาสตร์ระหว่างประเทศ ในฐานะผู้ควบคุมอุณหภูมิห้อง ธนาคารกลางจึงต้องมีความพร้อมและความยืดหยุ่นเพียงพอในการรับมือกับสถานการณ์ไม่คาดคิดอยู่เสมอ เพื่อให้ “สมดุล” ของอุณหภูมิห้องยังคงอยู่ได้

ธนาคารกลางต่าง ๆ ทั่วโลก ให้ความสำคัญกับการสื่อสารเพื่อให้สาธารณชนเข้าใจเกี่ยวกับการดำเนินนโยบายการเงิน

(2)   ห้องมีหลายห้อง (เศรษฐกิจแต่ละภาคส่วนมีความแตกต่างกัน) จุดเด่นสำคัญของนโยบายการเงินในฐานะเครื่องควบคุมอุณหภูมิคือ ความสามารถในการควบคุมอุณหภูมิในวงกว้าง อย่างไรก็ตาม เศรษฐกิจปัจจุบันมีความซับซ้อนมากขึ้น เปรียบเสมือนบ้านที่มีห้องย่อยหลายห้องที่มีอุณหภูมิแตกต่างกัน บางห้องอากาศร้อน แต่บางห้องเย็นเกินไป การหา “สมดุล” ในภาพรวมจึงมีความท้าทายอย่างยิ่ง เพราะแต่ละห้องย่อมตอบสนองต่อการปรับอุณหภูมิที่แตกต่างกัน

(3)   หน้าต่างและช่องลม (โลกาภิวัตน์และการเชื่อมต่อของเศรษฐกิจการเงินโลก) เศรษฐกิจการเงินโลกในปัจจุบันไม่ใช่ห้องปิด แต่เป็นห้องที่มีหน้าต่างและช่องลมให้อุณหภูมิจากภายนอกพัดพาเข้ามาเสมอ ยิ่งเศรษฐกิจการเงินเชื่อมต่อกันอย่างเข้มข้นมากเท่าไหร่ ความร้อนหรือความเย็นจากภายนอกก็ย่อมส่งผลต่ออุณหภูมิภายในห้องมากขึ้นเท่านั้น ธนาคารกลางในฐานะผู้ควบคุมอุณภูมิจึงต้องเข้าใจภาพรวมของอากาศในระดับโลก คอยมองว่าธนาคารกลางในประเทศอื่น โดยเฉพาะประเทศใหญ่ ปรับอุณหภูมิอย่างไร และการปรับเปลี่ยนนั้นจะส่งผลต่ออุณหภูมิในประเทศตัวเองอย่างไร จากนั้นจึงค่อยหา  “สมดุล” ที่ใช่สำหรับอุณหภูมิเศรษฐกิจในประเทศตัวเอง

(4)   โครงสร้างและฉนวนกันความร้อนของห้องเปลี่ยนแปลงไป (โครงสร้างเศรษฐกิจการเงินที่เปลี่ยนแปลง) การเปลี่ยนแปลงของโครงสร้างเศรษฐกิจอาจมีผลทำให้การเปลี่ยนแปลงอุณหภูมิภายในห้องต่างออกไปจากที่เคย  ตัวอย่างเช่น การเปลี่ยนผ่านภูมิทัศน์ทางการเงินไทยไปสู่ดิจิทัลมากขึ้นย่อมทำให้การตอบสนองของภาคการเงินต่ออัตราดอกเบี้ยนโยบายเปลี่ยนไป ทั้งในแง่ขนาดและเงื่อนเวลา นอกจากนี้ ธนาคารกลางจำเป็นต้องพัฒนาแนวคิดในการกำกับดูแลใหม่ที่ตอบโจทย์มากขึ้น^[1]

(5)   อุณหภูมิที่ทำให้แต่ละคนรู้สึกสบายอาจไม่เหมือนกัน บางกลุ่มอาจกลัวเป็นหวัดและรู้สึกสบายใจกับห้องที่อุณหภูมิอุ่นสักหน่อย ในขณะที่อีกกลุ่มอาจเป็นคนขี้ร้อนและอยากให้อุณหภูมิในห้องเย็น ในทำนองเดียวกัน สำหรับเศรษฐกิจการเงินที่มีความซับซ้อน ความคาดหวังของสาธารณชนต่อเงินเฟ้อ การว่างงาน และการเติบโตทางเศรษฐกิจย่อมมีความแตกต่างกัน ในฐานะผู้ควบคุมอุณหภูมิ ธนาคารกลางจะต้องทำให้สาธารณะเชื่อถือให้ได้ว่าอุณหภูมิที่ธนาคารกลางเห็นว่า “สมดุล” นั้นเป็นประโยชน์ต่างประเทศอย่างแท้จริง

ธนาคารกลางสมัยใหม่กำลังเผชิญกับความท้าทายอย่างยิ่งในการบริหารเศรษฐกิจการเงินที่มีความซับซ้อนและมีตัวแปรจำนวนมากที่ต้องคำนึงถึง โดยที่ตัวแปรแต่ละตัวก็มีเงื่อนไขและปัญหาเฉพาะในแบบของตน ในโลกที่ซับซ้อนแบบนี้ ธนาคารกลางต้องมองเห็นภาพรวม ประเมินปัญหาอย่างเท่าทัน ตัดสินใจเลือกนโยบายเพื่อส่งสัญญาณที่เหมาะสมกับสถานการณ์ ที่สำคัญต้องประเมินผลลัพธ์ของนโยบาย และพร้อมปรับตัวอยู่เสมอ 

^[1] ดูการปรับภูมิทัศน์ภาคการเงินไทยได้ที่ www.bot.or.th/th/financial-innovation/financial-landscape.html

คณะกรรมการนโยบายการเงิน กับ กระบวนการหาอุณหภูมิที่ “สมดุล” ของเศรษฐกิจไทย

ธปท. ตระหนักถึงความท้าทายในการดูแลเศรษฐกิจการเงินไทยเป็นอย่างดี จึงได้ออกแบบกระบวนการตัดสินใจเชิงนโยบายที่จะช่วยรับประกันได้ว่า นโยบายการเงินจะช่วยทำให้อุณหภูมิของเศรษฐกิจไทยมีความเหมาะสม ไม่ร้อนเกินไป ไม่หนาวเกินไป มี “สมดุล” ที่ตอบโจทย์ทั้งในระยะสั้นและระยะยาว

คณะกรรมการนโยบายการเงิน หรือ กนง. คือ ผู้กำหนดนโยบายการเงินของไทย ซึ่งประกอบไปด้วย ผู้บริหาร ธปท. 3 คน และผู้ทรงคุณวุฒิจากภายนอก ธปท. 4 คน กรรมการผู้ทรงคุณวุฒิต้องเป็นผู้มีความรู้ความเชี่ยวชาญด้านเศรษฐศาสตร์หรือด้านการเงินการธนาคารซึ่งผ่านกระบวนการคัดเลือก มีวาระคราวละ 3 ปี และดำรงตำแหน่งติดต่อกันได้ไม่เกิน 2 วาระ จุดเด่นของ กนง. คือ การออกแบบให้มีความคิดเห็นที่หลากหลาย มิใช่ความเห็นจาก ธปท. เพียงอย่างเดียว

นอกจากนี้ กระบวนการตัดสินใจเชิงนโยบายของ กนง. ถูกออกแบบให้มีความรัดกุมภายใต้ทีมงานที่เข้มแข็งคอยสนับสนุน การประชุมและการหาข้อสรุปของ กนง. จะต้องอยู่บนพื้นฐานความรู้ที่ทันสมัย มีข้อมูลที่อัปเดตทั้งในเชิงปริมาณและคุณภาพหนุนหลัง และการตัดสินใจทุกครั้งก็จะเปิดเผยจำนวนคะแนนเสียงพร้อมกับเหตุผลของการตัดสินนโยบายการเงินต่อสาธารณะ เพื่อความโปร่งใสของการดำเนินนโยบาย

กระบวนการตัดสินใจเชิงนโยบายของ กนง. มุ่งที่จะเป็นโมเดลกระบวนการตัดสินใจเชิงนโยบายที่ดีที่สุดแบบหนึ่งของประเทศ และเป็นที่ยอมรับจากชุมชนนโยบายสาธารณะ

และพระสยาม BOT MAGAZINE ฉบับนี้ จะพาท่านผู้อ่านไปเจาะลึกเบื้องหลังการทำนโยบายการเงินของ ธปท.

โปรดพลิกอ่านเนื้อหาส่วนอื่นโดยพลัน

บรรยากาศการประชุม กนง. ครั้งที่ 4/2566 วันแรก เมื่อวันที่ 1 สิงหาคม 2566

กรรมการ กนง. หารือก่อนการประชุม

ทีมงานเลขานุการ กนง. ขณะเตรียมการประชุม